Guru reformatorów socjalistycznej utopii

Mój prawie rówieśnik (5 miesięcy różnicy) Adaś Michnik vel Szechter był przez ostatnie ćwierćwiecze minionego wieku moim heroicznym bohaterem opozycji wobec PRL, a także pierwszej dekady polskiej transformacji. Był czas kiedy bym się dał za niego żywcem pokroić.

Dla mnie, chłopaka z powiatowego miasteczka, niedoinformowanego przez kłamliwą, szkolną historię i oszukiwanego przez medialną propagandę jawił się on jako samotny wojownik z niechcianym systemem. Mimo wady wymowy (jąkanie) wygadany i doskonale sobie radzący we wszelakich dyskusjach. Można rzec błyskotliwy i niezwykle inteligentny.

Dopiero na początku wieku XXI , kiedy to moja wiedza znacznie wzrosła, na moim zauroczeniu zaczęły pojawiać się pierwsze rysy i wątpliwości. Coraz większe z każdym rokiem. Zobaczyłem po dwu dekadach, że jego wizja Polski zdecydowanie różni się od moich marzeń i snów o Naszej Ojczyźnie. Wiem teraz, że jemu nie zależało na wolnej i suwerennej Polsce. Chciał tylko zreformować dzieło swych przodków i budować socjalizm z ludzką twarzą. Z wielkiego opozycjonisty stał się z czasem liberalnym lewakiem.

Walczy ze wszech sił z demokratycznie wybraną władzą w swym prasowym organie „Gazecie Wyborczej”, którą to otrzymał za zasługi od Lecha Wałęsy – „Bolka”. Ja, tak jak kiedyś go uwielbiałem, tak teraz delikatnie rzec określając nie jestem zwolennikiem jego poglądów. Odczuwam nawet pewien niesmak. Ktoś może powiedzieć, że to zmiana zbyt późna i radykalna. Będzie miał rację. Jednak ja wyznaję zasadę, że lepiej późno niż wcale. Zresztą człowiek uczy się do śmierci. Jak był mi guru Adaś bliski, tak teraz jest bardzo odległy. Wręcz nieistniejący.

W pierwszej dekadzie kwietnia trafiła do mnie obszerna biografia Adama Michnika pod wieloznacznym tytułem „DEMIURG” autorstwa Romana Graczyka. To prawdziwa „cegła” licząca aż 680 stron, ale niezwykle ciekawa. Pozycja pojawiła się na rynku czytelniczym za sprawą przebojowej oficyny FRONDA (ZONA ZERO). Wydana jak zwykle z klasą. Nie posiada fotografii, ale bohater jest ogólnie znany, więc to nie umniejsza jej wartości. Oprawa twarda dodaje jakości i wizualnego efektu. Na zewnętrznej, szarej okładce młody Michnik ubrany na czarno, z nieodłącznym papierosem w ręku i uwodzicielsko – kuszącym uśmiechem na twarzy. Na końcowej okładce zdjęcia autora i kilka zdań o książce. Cena 59,90 zł nie wydaje się wygórowana.

Mimo tego, że z niektórymi opiniami autora (niezbyt licznymi) mógłbym polemizować to polecam gorąco tę biografię wszystkim czytającym. Warto bowiem poznać osobę, która to niewątpliwie odcisnęła duże piętno na wielu z nas w ostatnim półwieczu. Jest niewątpliwie osobą kontrowersyjną. Jedni go uwielbiają, a inni nienawidzą. Ja przeszedłem już oba etapy i jestem w fazie obojętności do guru sporej części naszego społeczeństwa.

Czego dowiemy się z książki

Bardzo trudno w gazecie, biorąc pod uwagę ograniczenia miejsca przeznaczonego na tę recenzję, opisać książkę szczegółowo. Po prostu nie sposób. Dlatego, tak jak wielokrotnie już to czyniłem postaram się przybliżyć Czytelnikom jej treść przy pomocy tytułów rozdziałów, których jest dziewięć i niektórych podrozdziałów, których jest wiele. Oto one: I – Dzieciństwo i młodość (1946 – 1964). Korzenie – grupa przyjaciół – natura buntownika. II – Student i więzień polityczny (1964 – 1969). Uniwersytet – „Komandosi” – Marzec’68. III – Drożdże opozycji (1969 – 1976). Do więzienia – szukanie pomysłu – Paryż po raz drugi. IV – KOR (sierpień 1976 – lipiec 1980). Ambasador KOR-u – prawa człowieka i polityka – kwestia gustu. V – „Solidarność (wrzesień 1980 – grudzień 1981). Laury i odrzucenie. VI – Internowanie – uwięzienie – wyjście – uwięzienie – wyjście (grudzień 1981 – sierpień 1986). Głową w mur. VII – Budowanie ugody (sierpień 1986 – czerwiec 1989). Światło w tunelu. VIII – Od wyborów kontraktowych do afery Rywina (czerwiec 1989 – lipiec 2002). W aureoli. IX – Od afery Rywina do drugich rządów PiS-u. (lipiec 2002 – wrzesień 2019). W cieniu.

Autora kłopot z Michnikiem

Z pewnością Adam Michnik stoi w rzędzie najwybitniejszych Polaków naszych czasów. To, że wokół jego postaci buzują wielkie emocje zwolenników i przeciwników, nic w tym nie zmienia. Nawoływania obu warownych obozów tych kochających Michnika miłością bezkrytyczną i tych nienawidzących go jako najgorszego wroga – mało mówią o człowieku wprost, chociaż mówią coś o nim pośrednio, poprzez budowanie jego legendy – złotej i czarnej. (…) Jak wielu świadków przywoływanych na kartach tej książki, znałem jak gdyby dwóch Michników; z tym drugim mam problem. I wyznaję, że – poprzez rodzaj swych politycznych zaangażowań – Adam Michnik walnie przyczynił się do tego, że aksjologiczne fundamenty nowej Polski są rozmyte. Godzi się to podkreślić, żeby dla wszystkich było jasne, „kto to mówi”. Natomiast mimo zasadniczo krytycznej oceny drugiego Michnika nie mogę nie dostrzegać formatu człowieka. A format przewyższa nieciągłość między oboma postaciami bohatera tej książki. (…) Adam Michnik doznaje dziś w Polsce pewnej formy odrzucenia. Jakkolwiek krytyka jego osoby bywa brutalna, to z kolei generalna strategia obrony za pomocą pozwów o naruszenie dóbr osobistych zaszkodziła debacie publicznej, przenosząc ją – zwykle ponad zdrowy rozsądek – do sali sądowej. Naturalnie, Michnik zachowuje ciągle pewien kredyt zaufania, ale porównując jego pozycję w życiu publicznym w późnych latach 80. i jeszcze we wczesnych 90. z tą, jaką zajmuje dzisiaj, widzimy różnicę skali. (…)

Nieco o autorze i samej biografii

Roman Graczyk (1958) – dziennikarz i publicysta, zajmuje się problemami ustrojowymi oraz najnowszą historią Polski. Jest między innymi autorem pracy o przemianach ustrojowych w Polsce po upadku komunizmu („Konstytucja dla Polski”), biografii Wiesława Chrzanowskiego („Chrzanowski”) i Tadeusza Mazowieckiego („Od uwikłania do autentyczności. Biografia polityczna Tadeusza Mazowieckiego”).

DEMIURG. Biografia Adama Michnika – jednego z najbardziej znanych architektów przemian polskiej rzeczywistości. Roman Graczyk nie pisze z pozycji ani „przeciw Michnikowi”, ani „za Michnikiem”, lecz z pozycji „o Michniku”. Nie wyklucza to jego pozytywnych ani negatywnych ocen, ale omija wszystkie założenia a priori w stosunku do opisywanej postaci. Jedni Adama Michnika kochają, inni - szczerze nie cierpią. Nie da się powiedzieć ani jednego, ani drugiego o autorze tej książki. Rzetelnie opisuje nieproste koleje życiowe swojego bohatera. Przedstawia wyraziste poglądy Adama Michnika i mechanizmy tworzenia ideowych biegunów rodzimej sceny politycznej. Książka ukazuje potężną i wpływową osobowość, kogoś, kto ma ambicje budowania nie tylko sceny politycznej, ale i meblowania głów polskiej inteligencji. I komu się to w poważnym stopniu udało.