Pomnik „Orła” pozostanie w Ciechanowie

Wojewoda Mazowiecki umorzył postępowanie administracyjne dotyczące usunięcia pomnika tzw. Orła poświęconego poległym i pomordowanym mieszkańcom ziemi ciechanowskiej w okresie II wojny światowej. Wniosek o umorzenie postępowania skierował prezydent Ciechanowa. W ramach postępowania wojewody nie stwierdzono, jakoby pomnik propagował idee komunizmu lub innego ustroju totalitarnego.

Postępowanie administracyjne dotyczące usunięcia pomnika „Orła” w Ciechanowie zostało wszczęte 25 sierpnia 2023 r. z urzędu przez ówczesnego wojewodę mazowieckiego Tobiasza Bocheńskiego. Było prowadzone w celu ustalenia, czy pomnik „Walka-Męczeństwo-Zwycięstwo 1939-1945”, znajdujący się w Ciechanowie u zbiegu ul. 17 Stycznia i ul. Tatarskiej, jest zgodny z treścią art. 5a ustawy z dnia 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej i pomniki.

Stroną postępowania było Miasto Ciechanów, które wielokrotnie wykazywało, iż prowadzenie postępowania jest bezpodstawne. Prezydent Ciechanowa Krzysztof Kosiński wnioskował o całościowe umorzenie procedury. Po niemal dwóch latach jej trwania, 13 czerwca 2025 r. obecny wojewoda Mariusz Frankowski przychylił się do stanowiska władz miasta. Wydał decyzję o całkowitym umorzeniu sprawy.

W 2023 r. miasto przeprowadziło remont niszczejącego pomnika. Prace wykonano ze względu na zły stan techniczny obiektu. Obiekt został odrestaurowany, jednocześnie w porozumieniu z Towarzystwem Miłośników Ziemi Ciechanowskiej ustalano propozycję zmiany treści napisu na pomniku. W tej kwestii miasto prowadziło również korespondencję z IPN. To IPN zaproponował aktualną treść inskrypcji i umieszczenie przy monumencie tablicy informacyjnej opisującej okoliczności budowy pomnika. Trzeba podkreślić, że na tym etapie IPN nie zgłaszał sprzeciwu wobec remontu ani nie sugerował, że pomnik może w jakikolwiek sposób wypełniać znamiona ustawy z 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego.

25 października 2023 r. prezydent Ciechanowa wskazał, że w nawiązaniu do wszczętego w sierpniu 2023 r. przez Wojewodę postępowania administracyjnego w przedmiocie obowiązku usunięcia pomnika, zakończyła się restauracja obiektu wraz ze zmianą zamieszczonej na nim inskrypcji. Miasto wniosło ponownie o wydanie decyzji o umorzeniu prowadzonego postępowania w całości. O umorzenie wniesiono kolejny raz 14 grudnia 2023 r. Finalnie, w lutym 2025 roku miasto wystąpiło do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z ponagleniem na bezczynność Wojewody Mazowieckiego w trybie art. 37 K.P.A.

Decyzja wojewody o całościowym umorzeniu postępowania została wydana 13 czerwca 2025 r. Jak podano w obszernym uzasadnieniu, w trakcie postępowania wojewoda zgromadził i przeanalizował dokumentację składaną przez zainteresowane podmioty i organizacje, w tym m.in. postanowienie IPN, ukształtowane orzecznictwo sądowe wskazujące na to, jakie przesłanki muszą zaistnieć do uznania, że pomnik upamiętnia osoby, organizacje, wydarzenia lub daty symbolizujące komunizm lub inny ustrój totalitarny, albo w inny sposób taki ustrój propaguje.

W uzasadnieniu poinformowano, że w ocenie wojewody pomnik nie zawiera jakichkolwiek cech, które można by uznać za propagujące lub symbolizujące komunizm. Na taką symbolikę nie wskazują również okoliczności powstania pomnika.

O historii pomnika

Pomnik „Orła” w Ciechanowie upamiętnia mieszkańców ziemi ciechanowskiej poległych i pomordowanych w czasie II wojny światowej. Ideą powstania pomnika było upamiętnienie ofiar II wojny światowej, okazanie czci walczącym i poległym w latach 1939-1945. Inicjatorem przedsięwzięcia był Tadeusz Grzankowski - twórca Towarzystwa Miłośników Ziemi Ciechanowskiej. Pomysł budowy pomnika pojawił się w 1966 r.

W 1979 r. powstał 20-osobowy Społeczny Komitet Budowy Pomnika. Po utworzeniu SKBP wystosowano apel do mieszkańców Ciechanowa w celu zachęcenia ich do poparcia inicjatywy budowy pomnika i wzięcia udziału w zbiórce pieniędzy. Następnie rozpisano konkurs na projekt monumentu. Z 10 propozycji wybrano projekt warszawskiego rzeźbiarza Henryka Wróblewskiego. Pomnik wykonano z nierdzewnej blachy w Zakładzie Remontowym Maszyn Budowlanych „ZREMB” w Ciechanowie. Został odsłonięty 17 stycznia 1988 r. w 43. rocznicę zakończenia okresu okupacji niemieckiej Ciechanowa.

W minionych latach pomnik ulegał stopniowej degradacji m.in. z uwagi na warunki atmosferyczne. W 2023 roku miasto wykonało remont (pomnik oczyszczono, wykonano nowy postument z granitu). Na jego przeprowadzenie ratusz pozyskał blisko 100 tys. zł z programu „Mazowsze dla miejsc pamięci 2023”.

Podczas remontu zmieniono też inskrypcję. Obecnie brzmi ona: „PAMIĘCI MIESZKAŃCÓW ZIEMI CIECHANOWSKIEJ POLEGŁYCH I POMORDOWANYCH W CZASIE II WOJNY ŚWIATOWEJ”.